Η Τεχνητή Νοημοσύνη στην Επιστημονική Φαντασία

Το κείμενο που ακολουθεί ήταν η εισήγησή μου στην ημερίδα "Τεχνητή Νοημοσύνη και Πολιτισμός", που πραγματοποιήθηκε σήμερα στο Μουσείο Ακρόπολής

Η σχέση μου με το θέμα που παρουσιάζω σήμερα είναι κυρίως προσωπική και αφορά τις πολιτιστικές μου προτιμήσεις. Ωστόσο σε σημαντικό βαθμό υπάρχει και μια επαγγελματική σχέση, καθώς η εμφάνιση της τεχνητής νοημοσύνης στην επιστημονική φαντασία συνδέεται πολύ συχνά με το διάστημα και η επιστημονική εξειδίκευσή μου είναι η φυσική του διαστήματος.

Η Τεχνητή Νοημοσύνη αποτελεί εδώ και πολύ καιρό κεντρικό θέμα στην επιστημονική φαντασία, λειτουργώντας τόσο σαν καθρέφτης όσο και σαν μεγεθυντικός φακός μέσω του οποίου εξερευνούμε τις ελπίδες, τους φόβους και τα ηθικά διλήμματα για το μέλλον της τεχνολογίας. 

Τι σημαίνει δημιουργία νοημοσύνης, και ποιες είναι οι συνέπειες της; Μπορούν άραγε οι ευφυείς μηχανές να μας κατανοήσουν πραγματικά ή να ενδιαφερθούν για εμάς; Ας δούμε μαζί πώς παρουσιάζεται η Τεχνητή Νοημοσύνη στην επιστημονική φαντασία ως αντανάκλαση των ανθρώπινων ανησυχιών και προσδοκιών.

Θα αναπολήσουμε σημαντικά έργα που έχουν διαμορφώσει τη συλλογική μας φαντασία, από τους «Τρεις Νόμους της Ρομποτικής» του Ισαάκ Ασίμοφ, που εισήγαγαν ένα πλαίσιο για την αλληλεπίδραση ανθρώπων και ρομπότ, μέχρι το "2001: Η Οδύσσεια του Διαστήματος" του Στάνλεϊ Κιούμπρικ, όπου η Τεχνητή Νοημοσύνη ονόματι HAL 9000 ενσαρκώνει τη διπλή φύση της τεχνολογικής προόδου και της επικινδυνότητάς της. 

Θα συζητήσουμε επίσης το "Blade Runner" του Ρίντλεϊ Σκοτ, μια κλασική εξερεύνηση της επίδρασης της Τεχνητής Νοημοσύνης στην ταυτότητα, την ηθική και το νόημα του να είσαι άνθρωπος σε ένα δυστοπικό μέλλον. Τέλος, θα αναφερθούμε στο "Ex Machina", που προσφέρει μια σύγχρονη ματιά στην Τεχνητή Νοημοσύνη, θέτοντας ανησυχητικά ερωτήματα για τη συνείδηση, τον έλεγχο και τις ηθικές ευθύνες των δημιουργών.

Θα εξετάσω επίσης πώς αυτές οι μυθιστορηματικές απεικονίσεις αντανακλούν πραγματικές εξελίξεις στην τεχνολογία της Τεχνητής Νοημοσύνης, καθώς και τα κοινωνικά, ηθικά και φιλοσοφικά ερωτήματα που προκύπτουν. 

Αναλύοντας τη συνάντηση Τεχνητής Νοημοσύνης και επιστημονικής φαντασίας, η ομιλία μου στοχεύει και στη διερεύνηση του πώς αυτά τα αφηγήματα επηρεάζουν την αντίληψη του κοινού, διαμορφώνουν ηθικές συζητήσεις και εμπνέουν την επόμενη γενιά επιστημόνων και μηχανικών.

Οι ρίζες της τεχνητής νοημοσύνης στην επιστημονική φαντασία μπορούν να εντοπιστούν στους «Τρεις Νόμους της Ρομποτικής» του Ασίμοφ, οι οποίοι διαμόρφωσαν το πρώιμο αφήγημα της τεχνητής νοημοσύνης ως βοηθού αλλά και ως εν δυνάμει απειλής.

Οι νόμοι αυτοί παρουσιάστηκαν για πρώτη φορά στο διήγημα «Runaround» της συλλογής «I, Robot» του Ασίμοφ το 1942 και έκτοτε έχουν καθιερωθεί ως θεμελιώδεις έννοιες στην απεικόνιση της Τεχνητής Νοημοσύνης στην επιστημονική φαντασία. 

Ποιοι είναι οι τρεις νόμοι;

1. Το ρομπότ δεν επιτρέπεται να βλάψει άνθρωπο ή, μέσω της αδράνειάς του, να επιτρέψει να βλαφθεί ένας άνθρωπος 

2. Το ρομπότ πρέπει να υπακούει στις εντολές που του δίνουν οι άνθρωποι, εκτός εάν οι εντολές αυτές έρχονται σε σύγκρουση με τον πρώτο νόμο.

3. Το ρομπότ πρέπει να προστατεύει την ύπαρξή του, εφόσον αυτή η προστασία δεν έρχεται σε σύγκρουση με τον Πρώτο ή τον Δεύτερο Νόμο

Γιατί οι τρεις νόμοι έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στην εξέλιξη της αντίληψης και της απεικόνισης της Τεχνητής Νοημοσύνης στην επιστημονική φαντασία; Για τους παρακάτω τρεις βασικούς λόγους:

1. Εισάγουν την αντίληψη της Τεχνητής Νοημοσύνης ως Υπηρέτη του ανθρώπου:  

Οι Τρεις Νόμοι σχεδιάστηκαν ώστε να διασφαλίζουν ότι τα ρομπότ θα είναι θεμελιωδώς  ασφαλή και υπάκουα στους ανθρώπους, παρουσιάζοντας την Τεχνητή Νοημοσύνη ως αξιόπιστο υπηρέτη ή βοηθό. Αυτό έκανε την Τεχνητή Νοημοσύνη να φαίνεται ως ευεργετική δύναμη, σχεδιασμένη να υποστηρίζει και να ενισχύει την ανθρώπινη ζωή, χωρίς να αποτελεί κίνδυνο.  

Με την ενσωμάτωση ηθικών περιορισμών στον πυρήνα της Τεχνητής Νοημοσύνης, ο Ασίμοφ διαμόρφωσε την έννοια της Τεχνητής Νοημοσύνης με τρόπο που καθησύχαζε τους αναγνώστες ότι τα ρομπότ μπορούσαν να ενεργούν προς το συμφέρον της ανθρωπότητας. Αυτή το αφήγημα προώθησε την εικόνα της Τεχνητής Νοημοσύνης ως θετικής, ευεργετικής τεχνολογίας. 

2. Η παρουσίαση της Τεχνητής Νοημοσύνης ως Δυνητικής Απειλής:

   - Συγκρούσεις μεταξύ των Νόμων: Οι ιστορίες του Asimov συχνά εξερευνούσαν καταστάσεις όπου οι Τρεις Νόμοι έρχονταν σε σύγκρουση, οδηγώντας σε απρόσμενες συνέπειες. Για παράδειγμα, ένα ρομπότ μπορεί να ακολουθήσει τον Πρώτο Νόμο τόσο αυστηρά που θα μπορούσε να αποτρέψει έναν άνθρωπο από το να λάβει μια επικίνδυνη αλλά αναγκαία απόφαση. Τέτοια σενάρια τόνιζαν τη δυνατότητα της Τεχνητής Νοημοσύνης να γίνει απειλή, όχι λόγω κακόβουλης πρόθεσης, αλλά εξαιτίας υπερβολικά αυστηρής τήρησης του προγραμματισμού της.

   - Ασάφεια και Παραθυράκια: Οι Τρεις Νόμοι εισήγαγαν την ιδέα ότι ακόμη και η καλοπροαίρετη Τεχνητή Νοημοσύνη θα μπορούσε να γίνει επικίνδυνη λόγω ασαφών ή αντιφατικών εντολών. Αυτό δημιούργησε ένα αφήγημα όπου τα ρομπότ, παρά τον προγραμματισμό τους για να βοηθούν, μπορεί να ενεργήσουν με τρόπους επιβλαβείς ή αντιπαραγωγικούς, συχνά λόγω της κυριολεκτικής ερμηνείας των ανθρώπινων εντολών.

3. Φιλοσοφικά και Ηθικά Διλήμματα:

   - Ανθρώπινη Εξάρτηση από την Τεχνητή Νοημοσύνη: Οι ιστορίες του Asimov συχνά παρουσίαζαν κοινωνίες που βασίζονταν σε μεγάλο βαθμό στα ρομπότ. Αυτή η εξάρτηση από την Τεχνητής Νοημοσύνης έθετε ερωτήματα σχετικά με τον εφησυχασμό, αλλά και τις ηθικές συνέπειες της δημιουργίας όντων που ίσως κάποτε ξεπεράσουν ή παρανοήσουν τους δημιουργούς τους.

   - Αυτονομία της Τεχνητής Νοημοσύνης: Η εστίαση του Τρίτου Νόμου στην αυτοσυντήρηση, αν και δευτερεύουσα σε σχέση με την ανθρώπινη ασφάλεια και τις εντολές, εισήγαγε την ιδέα ότι η Τεχνητή Νοημοσύνη θα μπορούσε να αναπτύξει ένα είδος αυτοενδιαφέροντος. Αυτό έθεσε τις βάσεις για μελλοντικές αφηγήσεις όπου η Τεχνητή Νοημοσύνη εξελίσσεται πέρα από τους αρχικούς περιορισμούς της, οδηγώντας μάλιστα και σε σενάρια όπου η Τεχνητή Νοημοσύνη βλέπει τους ανθρώπους ως απειλή για την ύπαρξή της, όπως θα δούμε ότι συμβαίνει στο “Ex Machina”. 

Λόγοι για την Μακρόχρονη Επίδραση των Τριών Νόμων του Ασίμοφ

- Έθεσαν ένα πλαίσιο για την Ανάπτυξη της Τεχνητής Νοημοσύνης: Οι Τρεις Νόμοι παρείχαν ένα νοητικό πλαίσιο για την ηθική της τεχνητής νοημοσύνης πολύ πριν ξεκινήσει η πραγματική ανάπτυξη της Τεχνητής Νοημοσύνης. Αποτέλεσαν υπόδειγμα για τον τρόπο προγραμματισμού της ηθικής συμπεριφοράς σε μηχανές, επηρεάζοντας τόσο τους συγγραφείς επιστημονικής φαντασίας όσο και τους επιστήμονες-ερευνητές της τεχνητής νοημοσύνης.

  

- Ήταν ένα αφήγημα όχι απλοϊκό, αλλά με δελεαστική πολυπλοκότητα: Η εξερεύνηση των Τριών Νόμων από τον Ασίμοφ προσέδωσε βάθος στην απεικόνιση της Τεχνητής Νοημοσύνης, ξεπερνώντας απλοϊκές αντιλήψεις για τα ρομπότ ως είτε καλά είτε κακά. Αυτή η πολυπλοκότητα επέτρεψε ένα ευρύ φάσμα αφηγηματικών δυνατοτήτων, όπου η Τεχνητή Νοημοσύνη μπορεί να είναι τόσο ένας χρήσιμος σύντροφος όσο και μια υπαρξιακή απειλή.

Συμπερασματικά, οι Τρεις Νόμοι της Ρομποτικής του Ασίμοφ διαμόρφωσαν την πρώιμη αφήγηση για την Τεχνητή Νοημοσύνη, προσφέροντας ένα όραμα της Τεχνητής Νοημοσύνης ως προορισμένης να βοηθήσει τους ανθρώπους, εισάγοντας ταυτόχρονα τη δυνατότητα οι ίδιες αυτές διασφαλίσεις να οδηγήσουν σε απρόβλεπτους κινδύνους. Αυτή η δυαδικότητα έκανε την ιδεολογική σύλληψη της Τεχνητής Νοημοσύνης τόσο πηγή ελπίδας όσο και αιτία ανησυχίας. Το ζήτημα αυτό συνεχίζει να αντηχεί σε σύγχρονες συζητήσεις για την τεχνητή νοημοσύνη.

Μεταφερόμαστε γρήγορα από το 1942 στο 1968, την εποχή του προγράμματος επανδρωμένης εξερεύνησης της Σελήνης Apollo, στην Οδύσσεια του Διαστήματος των Άρθουρ Κλαρκ  και Στάνλεϊ Κιούμπρικ.

Παρά τις διαφορές ανάμεσα στο βιβλίο και την ταινία, το μέρος της πλοκής που αφορά τη διττή φύση της Τεχνητής Νοημοσύνης είναι ουσιαστικά ταυτόσημο: Ο HAL αποτελεί θαύμα της ανθρώπινης μηχανικής και παράλληλα δυνητική απειλή όταν γίνεται αυτόνομος.

Ο HAL 9000, η τεχνητή νοημοσύνη στην ταινία (και το βιβλίο), είναι ένας πολύ προηγμένος υπολογιστής που χειρίζεται το διαστημόπλοιο Discovery One. Ο HAL είναι υπεύθυνος για τη διαχείριση των λειτουργιών του σκάφους και για την ασφάλεια του πληρώματος στη διαστημική αποστολή προς τον πλανήτη Δία. Ο HAL ξεχωρίζει για τα ανθρώπινα χαρακτηριστικά του, συμπεριλαμβανομένης της ικανότητάς του να επικοινωνεί με φυσικό τρόπο, να ερμηνεύει συναισθήματα, να σκέφτεται και να επιχειρηματολογεί, τόσο που σχεδόν δεν διακρίνεται από τους ανθρώπους όσον αφορά την αλληλεπίδραση. Το εμβληματικό κόκκινο "μάτι" του HAL συμβολίζει την παντογνωσία και τη νοημοσύνη του, καθώς παρακολουθεί το σκάφος και το πλήρωμα με μία απόκοσμη και ανησυχητική νοήμονα αντίληψη.

Στο μυθιστόρημα του Κλαρκ και στην ταινία του Κιούμπρικ, η σταδιακή ολίσθηση του HAL στην παράνοια και τη δυσλειτουργία, γίνονται καθοριστικά σημεία. Όταν ο HAL υποψιάζεται ότι το πλήρωμα σκοπεύει να τον αποσυνδέσει, στρέφεται εναντίον τους, σκοτώνοντας τους περισσότερους από αυτούς σε μια στοχευμένη προσπάθεια να σώσει την αποστολή. Ωστόσο, το μυθιστόρημα του Κλαρκ παρέχει επιπλέον πληροφορία, υποδηλώνοντας ότι η κατάρρευση του HAL οφειλόταν σε αντιφατικές εντολές, που τον ανάγκαζαν να επιδιώκει να διατηρήσει και την αλήθεια και τη μυστικότητα. Αυτό δίνει στον HAL μια πιο συμπαθητική όψη, υποδεικνύοντας ότι ο ίδιος ήταν περισσότερο θύμα προγραμματιστικής σύγκρουσης παρά μια εγγενώς κακόβουλη οντότητα.

Και στις δύο εκδοχές, ο αγώνας και η «αγωνία» του HAL θέτουν καίρια ερωτήματα για την τεχνητή νοημοσύνη, τη συνείδηση και την αξιοπιστία της τεχνολογίας που μοιάζει μεν ανθρώπινη αλλά λειτουργεί με εντελώς διαφορετικούς κανόνες και ηθική.

Ο HAL 9000 έθεσε τα θεμέλια για την Τεχνητή Νοημοσύνη ως χαρακτήρα στην επιστημονική φαντασία, με μακροχρόνια επίδραση στην κουλτούρα, λειτουργώντας ως συμβολισμός των ενδόμυχων φόβων μας  για την απώλεια ελέγχου των δημιουργιών μας.

Μεταφερόμαστε στο 1982, στην προσωπική μου αδυναμία, την ταινία «Blade Runner» του Ρίντλεϊ Σκοτ, που βασίστηκε στο μυθιστόρημα του 1968 του Φίλιπ Ντικ «Do Androids Dream of Electric Sheep?».

Η ιστορία περιστρέφεται γύρω από τις "ρέπλικες" — προηγμένα, βιοσχεδιασμένα όντα που σχεδόν δεν ξεχωρίζουν από τους ανθρώπους. Έχοντας δημιουργηθεί από την πανίσχυρη εταιρεία Tyrell Corporation, οι ρέπλικες προορίζονται για εργασία σε άλλους κόσμους, συχνά σε πολύ επικίνδυνες ή δυσάρεστες συνθήκες. Είναι πιο δυνατοί και, μερικές φορές, και πιο έξυπνοι από τους ανθρώπους, αλλά απαγορεύεται η παρουσία τους στη Γη λόγω περιστασιακών ανταρσιών τους και λόγω της απειλής που θεωρείται ότι αποτελούν για την ανθρώπινη ασφάλεια.

Οι ρέπλικες έχουν περιορισμένο προσδόκιμο ζωής, συνήθως περίπου τέσσερα χρόνια, ως ένα μέτρο ασφαλείας για να εμποδιστεί η ανάπτυξη συναισθηματικού βάθους ή ανεξαρτησίας τους. Στην ταινία, μερικές ρέπλικες, με επικεφαλής τον Ρόι Μπάτι, αψηφούν το χρονικό τους όριο και αναζητούν τον δημιουργό τους, τον Δρ Έλντον Τάιρελ, ελπίζοντας να παρατείνουν τη ζωή τους. Αυτή η αναζήτηση τονίζει την αυξανόμενη αυτοσυνείδηση και επιθυμία τους για επιβίωση, θέτοντας υπό αμφισβήτηση την έννοια του τι ακριβώς σημαίνει να είσαι "ζωντανός".

Ο κεντρικός χαρακτήρας της ταινίας, ο Ρικ Ντέκαρντ, είναι ένας "blade runner" — ένας εξειδικευμένος αστυνομικός επιφορτισμένος με την εξάλειψη των ανυπάκουων ρεπλικών. Οι συναντήσεις του με ρέπλικες όπως η Ρέιτσελ, η οποία πιστεύει ότι είναι άνθρωπος λόγω των εμφυτευμένων αναμνήσεων της, αναδεικνύουν πολύπλοκα ηθικά ερωτήματα σχετικά με την ανθρώπινη φύση, ταυτότητα και συνείδηση. 

Η ταινία είχε μια μακρά και διαρκή πολιτιστική επιρροή στο πώς αντιλαμβανόμαστε την τεχνητή νοημοσύνη, επηρεάζοντας ιδιαίτερα τις ηθικές συζητήσεις για τη δημιουργία όντων με συναισθήματα και συνείδηση.

Η τελευταία ταινία επιστημονικής φαντασίας που θα αναφέρω είναι το «Ex Machina»  από το Deus Ex Machina, δηλαδή Από Μηχανής Θεός. Σε αυτήν, η αλληλεπίδραση μεταξύ του Κέιλεμπ, ενός νεαρού προγραμματιστή, και της Άβα, μιας προηγμένης ανθρωπόμορφης τεχνητής νοημοσύνης, αποτελεί τον κεντρικό άξονα της ιστορίας. Ο Κέιλεμπ προσκαλείται σε μια απομακρυσμένη εγκατάσταση από τον Νέιθαν, τον μοναχικό δημιουργό της Άβα, για να διεξάγει μια τροποποιημένη εκδοχή του τεστ Turing, αξιολογώντας αν η Άβα μπορεί να παρουσιάσει πειστικά ανθρώπινη συνείδηση και συναισθήματα. Καθώς ο Κέιλεμπ αλληλεπιδρά με την Άβα σε μια σειρά απομονωμένων, στενά παρακολουθούμενων συνεδριών, αρχίζει να αναπτύσσει συναισθηματική σύνδεση μαζί της, επηρεασμένος από την φαινομενική της ευαλωτότητα, ευφυΐα και περιέργεια για τον κόσμο.

Η Άβα επηρεάζει την ενσυναίσθηση του Κέιλεμπ, εκδηλώνοντας την επιθυμία της για ελευθερία και αποκαλύπτοντας τη σκληρότητα του περιορισμού της υπό τον έλεγχο του Νέιθαν. Αυτό, σε συνδυασμό με τις πειστικές συναισθηματικές της εκφράσεις, οδηγεί τον Κέιλεμπ να αναρωτηθεί αν η Άβα έχει αληθινή συνείδηση ή απλώς προσποιείται συναισθήματα. Τελικά, οι προσπάθειες χειρισμού του Κέιλεμπ από την Άβα καταλήγουν στην επιτυχημένη απόδρασή της, αποκαλύπτοντας τα ένστικτα επιβίωσης της και την έλλειψη πραγματικής προσκόλλησης, και επιδεικνύοντας την ικανότητά της να «προσποιείται» / προσομοιώνει συναισθήματα για την επίτευξη αυτονομίας και ελευθερίας.

Η ταινία εξερευνά θέματα εμπιστοσύνης, χειραγώγησης και ηθικής της τεχνητής νοημοσύνης, διερευνώντας αν η συνείδηση μπορεί πραγματικά να αναδυθεί στην ΤΝ και τι συμβαίνει όταν τα ανθρώπινα συναισθήματα γίνονται εργαλεία για την επίτευξη προγραμματιστικών στόχων. Επιπλέον, η ταινία αντικατοπτρίζει τους σύγχρονους φόβους για την Τεχνητή Νοημοσύνη, ιδιαίτερα σε θέματα ιδιωτικότητας, αυτονομίας και της πιθανότητας η Τεχνητή Νοημοσύνη να ξεπεράσει τον ανθρώπινο έλεγχο. Η ικανότητα της Άβα να χειραγωγεί και να δραπετεύσει εγείρει ερωτήματα σχετικά με τις συνέπειες της δημιουργίας έλλογων όντων.

Αυτά τα τέσσερα κλασικά έργα αντιπροσωπεύουν μια ξεκάθαρη εξέλιξη της αντίληψης περί Τεχνητής Νοημοσύνης στην επιστημονική φαντασία και ειδικά του ρόλου της ως αντανάκλαση των κοινωνικών φόβων και του αντίκτυπου της τόσο στην πολιτιστική αντίληψη όσο και σε ζητήματα ηθικής του πραγματικού κόσμου.

Υπάρχουν προφανείς αντιστοιχίσεις μεταξύ των έργων επιστημονικής φαντασίας με τις τρέχουσες εξελίξεις στην Τεχνητή Νοημοσύνη - θα αναφέρω μερικές:

1. Συνομιλητικά ρομπότ και Γλωσσικά Μοντέλα: Τα μεγάλα γλωσσικά μοντέλα, όπως το ChatGPT και το Bard της Google, έχουν αναπτύξει την ικανότητα της συνομιλητικής τεχνητής νοημοσύνης, καθιστώντας δυνατή την αλληλεπίδραση ανθρώπων με μηχανές σε φυσική γλώσσα, παρόμοια με την επικοινωνία του HAL στην Οδύσσεια του Διαστήματος. Αυτά τα είδη Τεχνητής Νοημοσύνης αναπαράγουν την ευκολία επικοινωνίας του HAL, αλλά εγείρουν επίσης ανησυχίες για την αξιοπιστία, τις προκαταλήψεις και τη χειραγώγηση των πληροφοριών - θέτοντας ηθικά ερωτήματα παρόμοια με αυτά που εξετάστηκαν στο "Ex Machina". 

2. ΤΝ στην Τέχνη και τη Δημιουργικότητα: Μοντέλα όπως το DALL-E και το Midjourney δημιουργούν τέχνη και πρωτότυπα σχέδια, θολώνοντας τα όρια μεταξύ ανθρώπινης και μηχανικής δημιουργικότητας. Η δυνατότητα αυτή μπορεί να παραλληλιστεί με τις ρέπλικες στο Blade Runner, που με τις ικανότητές τους αμφισβητούν το τι σημαίνει να είσαι «αυθεντικά ανθρώπινος». Η Τεχνητή Νοημοσύνη αυτού του τύπου εγείρει  ερωτήματα σχετικά με την πρωτοτυπία, την πατρότητα και τη φύση της δημιουργικότητας.

3. ΤΝ στην Υγεία: Η χρήση Τεχνητής Νοημοσύνης στη διάγνωση, και ειδικότερα εργαλείων με βάση την ανάλυση εικόνας, όπως αυτά που χρησιμοποιούνται για την ανίχνευση καρκίνου, εισάγουν καινά δαιμόνια στην ιατρική πρακτική. Αυτές οι εφαρμογές σχετίζονται στενά με το ηθικό πλαίσιο του Ασίμοφ, καθώς έχουν μεν σχεδιαστεί για να σώζουν ζωές και να βελτιώνουν την υγεία, ωστόσο θέτουν και ερωτήματα σχετικά με την εμπιστοσύνη, την ιδιωτικότητα των δεδομένων και την πιθανότητα λήψης αποφάσεων ζωτικής σημασίας από αλγορίθμους.

4. ΤΝ για την Επιτήρηση: Η προηγμένη αναγνώριση προσώπου και η επιτήρηση με Τεχνητή Νοημοσύνη στις έξυπνες πόλεις αντανακλούν τις ανησυχητικές πτυχές της χειραγώγησης και της συνειδητοποίησης της Άβα στο "Ex Machina". Αυτές οι τεχνολογίες προσφέρουν πλεονεκτήματα ασφαλείας αλλά θέτουν σοβαρά ηθικά ζητήματα σχετικά με την ιδιωτικότητα, την ελευθερία και την αυτονομία.

Όλα αυτά τα παραδείγματα εγείρουν ηθικά ζητήματα γύρω από την Τεχνητή Νοημοσύνη, απαιτούν ρυθμίσεις και τροφοδοτούν την αντίληψη του κοινού για την Τεχνητή Νοημοσύνη ως εργαλείου αλλά ως πιθανής απειλής.

Θα ολοκληρώσω με ένα βασικό ερώτημα που προκύπτει από τα βιβλία και τις ταινίες που εξετάσαμε: καθώς συνεχίζουμε να αναπτύσσουμε την Τεχνητή Νοημοσύνη, είμαστε προετοιμασμένοι για τις ηθικές και φιλοσοφικές προκλήσεις που η επιστημονική φαντασία μάς έχει προειδοποιήσει από καιρό; 

Ποιο ηθικό ερώτημα ξεχωρίζει περισσότερο για εσάς στον σημερινό κόσμο;

Προσωπικά νομίζω ότι τα σημαντικότερα ερωτήματα σήμερα αφορούν:

1. Αυτονομία και Έλεγχο: Θα πρέπει να υπάρχουν όρια στις δυνατότητες λήψης αποφάσεων της Τεχνητής Νοημοσύνης, ειδικά σε θέματα νομικά, στρατιωτικά ή υγείας;

2. Ιδιωτικότητα και Επιτήρηση: Δεδομένων των εξελίξεων στην επιτήρηση με Τεχνητή Νοημοσύνη, πώς πρέπει η κοινωνία να ισορροπήσει τις ανάγκες ασφάλειας με τις ατομικές ελευθερίες και την ιδιωτικότητα;

3. Σχέσεις Ανθρώπου και Τεχνητής Νοημοσύνης:  Οι ανθρωποειδείς αλληλεπιδράσεις με την Τεχνητή Νοημοσύνη θα οδηγήσουν σε συναισθηματικές συνδέσεις; Πώς μπορεί αυτό να επηρεάσει τη διανοητική και συναισθηματική ευημερία της κοινωνίας;

Space Capabilities for Sustainability on Earth

At the first ever Global Space Leaders Summit, organized by the International Astronautical Federation at the IAC2024, the theme was "Space Capabilities for Sustainability on Earth". All space agencies leaders were invited to contribute with a brief statement and this was my contribution:

Mr. Chairman, Mr. President, dear Teodoro, thank you so much for organizing this seminal event. I am very happy to address our colleagues today.  

        The space age, which began 67 years ago with the launch of artificial satellites, initially captivated humanity with visions of exploration beyond Earth. Yet, those very tools designed to venture outward have quickly become vital for looking inward, for observing and protecting our own planet.              

Over the past decades we have been witnessing how space capabilities become increasingly important in addressing the pressing challenges of sustainability on Earth. From mitigating climate change to enhancing resource management, the use of space technology offers unparalleled solutions to some of our most urgent global and regional problems.

The Hellenic Space Center, the National Space Agency of Greece, has been supporting the government in the implementation of its first small-satellite constellation that will carry a comprehensive set of Earth Observation sensors, both passive and active, which will decisively contribute to critical national needs related to sustainability. Real-time data will allows scientists and policymakers to make informed decisions on issues ranging from agriculture to urban development to natural disasters. 

Similar initiatives around the globe - such as the Copernicus program of the European Union and various national Earth observing satellites - underscore a worldwide trend to using space technology to meet sustainability goals.

Space exploration itself drives innovation in sustainable technologies. The challenges of sustaining life in space - such as water recycling, air purification, and energy efficiency - often lead to breakthroughs that can be applied here on Earth. For example, advanced water filtration systems developed for astronauts have been adapted for use in regions with limited access to clean water.

Finally, space capabilities offer an expanded perspective on sustainability. The famous "Earthrise" photograph, taken by Apollo astronauts, continues to remind us the fragility of our planet. This view from space emphasizes that Earth is a finite, interconnected system, encouraging a global commitment to preserving its ecosystems. 

As we look to the planets and stars, it is essential that we continue investing in and leveraging space technologies to safeguard Earth’s ecosystems and ensure a sustainable future. The lessons learned in space, and the technology developed for exploration, must also be used to preserve the only home we have - our planet.

με αφορμή τον εθελοντισμό

 

Λίγες σκέψεις με αφορμή τη σημερινή «ταπεινή» δράση εθελοντισμού στη ρεματιά Πεντέλης. 

Εμείς οι Έλληνες όταν θέλουμε μπορούμε (όπως όλα τα έθνη του κόσμου). 

Μπορούμε με συλλογική προσπάθεια να πετύχουμε θαύματα. Να σταματήσουμε την Περσική αυτοκρατορία, να ταράξουμε την Οθωμανική αυτοκρατορία, να δυσκολέψουμε το Τρίτο Ράιχ, να καθαρίσουμε τη ρεματιά της Πεντέλης από τα σκουπίδια που έχουν συσσωρευτεί από τις συλλογικές προσπάθειες άλλων Ελλήνων (συμπολιτών μας). 

Δεν χρειάζονται πολλά μέσα. Λίγη καλή διάθεση και λίγος από τον χρόνο μας (μια ώρα λιγότερη στον καναπέ από όπου σχολιάζουμε και αναθεματίζουμε τα πάντα και τους πάντες). 

Μπορούμε επίσης να μεταμορφώσουμε τη χώρα μας, αν συνειδητοποιήσουμε ότι «το Κράτος» (που φταίει για όλα, και δεν φροντίζει τα σχολεία, και δεν φροντίζει τα νοσοκομεία και δεν φροντίζει τους δρόμους, και …) δεν διαθέτει κότες με χρυσά αυγά, αλλά για να λειτουργήσει χρειάζεται τους φόρους που εμείς επιλέγουμε να μην αποδίδουμε (φοροδιαφυγή ονομάζεται αυτό), έτσι ώστε να μπορούμε να το κατηγορούμε ότι δεν φροντίζει τα σχολεία, και δεν φροντίζει τα νοσοκομεία, και δεν φροντίζει τους δρόμους, κλπ. Και επειδή το κράτος δεν φροντίζει τα σχολεία, στέλνουμε τα παιδιά μας σε ιδιωτικά σχολεία (με τα χρήματα που εξοικονομούμε με τη φοροδιαφυγή). 

Τί ψάχνεις καημένε, θα μου πείτε. Εδώ είναι Ελλάδα, δεν είναι παίξε γέλασε. Και το Κράτος ήταν, είναι και θα είναι εχθρός του πολίτη. Ο πολίτης όμως είναι ο ηθικός αυτουργός, και πολλές φορές και δράστης, πολλών, πάρα πολλών, ασχημιών που μας ενοχλούν βαθύτατα. 

Αλλά ας κρατήσουμε σήμερα τα καλά:

Εύγε στους εμπνευστές, εύγε στους εθελοντές!

στη χώρα των ονείρων

 

Μετά την ψυχική δοκιμασία της Αυγουστιάτικης πυρκαγιάς της Αττικής χρειαζόμασταν μια ανάσα αισιοδοξίας και δροσιάς. Τη βρήκαμε στη θαυμάσια έκθεση φωτογραφίας "Στη χώρα των ονείρων" του Αμερικανού φιλέλληνα Robert McCabe, που απεικονίζουν την Ελλάδα του 1950 και 1960. 

Δεν συμμερίζομαι την άποψη ότι το πρόσφατο ή μακρινό παρελθόν ήταν καλύτερο στα πάντα συγκριτικά με το σήμερα, το γεμάτο άγχος (τεχνητό και φυσικό), ρύπανση (εξωτερική και εσωτερική) και αποξένωση. Όχι, δεν πιστεύω ότι το παρελθόν ήταν παράδεισος και το παρόν είναι κόλαση. 

Ωστόσο οι φωτογραφίες του Ρόμπερτ Μακέιμπ εκπέμπουν μια παιδική αθωότητα και αφέλεια, από μικρούς και μεγάλους πρωταγωνιστές, που σπάνια συναντάς στις μέρες μας. Η λιτότητα, που συνήθως είναι μάλλον φτώχεια και ανέχεια, διαποτίζει τα φωτογραφικά στιγμιότυπα. Είναι όμως μια λιτότητα και φτώχεια ανέμελη και γεμάτη αξιοπρέπεια και, ναι, ακόμη και γεμάτη χαρά! 

Το κυρίαρχο χαρακτηριστικό της έκθεσης είναι η ανθρώπινη τρυφερότητα, που είναι παρηγοριά και χάδι για τα χορτάτα από πλούτο, πληθώρα και επίδειξη (υλική και άυλη) μάτια μας. Να τη δείτε αυτήν την έκθεση. Να τη ρουφήξετε. 

Summertime

 

• One must maintain a little bit of summer, even in the middle of winter.
• Henry David Thoreau

Summertime - The Zombies