MAARBLE

MAARBLE logo by George Karachristos

Brussels, 30 January 2015.
Successful Final Review of the MAARBLE project.

The end of a MAARBLE-ous project with outstanding achievements in the field of radiation belt research thanks to the efforts and devotion of an excellent Team:

Sebastien Bourdarie, Didier Lazaro, Vincent Maget, Angelica Sicard-Piet (ONERA, Toulouse)
Yuri Khotyaintsev, Meghan Mella, Ulrich Taubenschuss (IRF, Uppsala)
Ondrej Santolik, Benjamin Grison, Zuzana Hrbackova, Ivana Kolmasova, Eva Macusova, Jan Soucek (IAP, Prague)
Richard Horne, Sarah Glauert, Tobias Kersten, Nigel Meredith (BAS, Cambridge)
Ian Mann, Louis Ozeke, Maria Usanova (UAlberta, Edmonton)
Drew Turner, Vassilis Angelopoulos, Christine Gabrielse (UCLA, Los Angeles)
Anastasios Anastasiadis, George Balasis, Eleni Chatzichristou, Marina Georgiou, Sigiava Giamini, Omiros Giannakis, Christos Katsavrias, Ioannis Panagopoulos, Costas Papadimitriou, George Ropokis, Ingmar Sandberg (NOA, Athens)

We express our gratitude to our External Advisory Committee members
Iannis Dandouras, David Sibeck and Eftyhia Zesta,
for their valuable feedback and their encouragement!

An executive summary of MAARBLE will be posted soon.

Video visualization of storm-time dynamics of the radiation belts 

by Sebastien Bourdarie (ONERA)

Science and poetry

The aim of science is to make difficult things understandable in a simpler way; 
the aim of poetry is to state simple things in an incomprehensible way. 
The two are incompatible.

Paul Adrien Maurice Dirac [1902-1984, 1933 Nobel Prize in Physics]

Physics and equations

Paul Dirac: Professor of Mathematics at the University of Cambridge 

and discoverer of antimatter

What it means really to understand an equation — that is, in more than a strictly mathematical sense — was described by Dirac. He said: “I understand what an equation means if I have a way of figuring out the characteristics of its solution without actually solving it”. So if we have a way of knowing what should happen in given circumstances without actually solving the equations, then we “understand” the equations, as applied to these circumstances. A physical understanding is a completely unmathematical, imprecise, and inexact thing, but absolutely necessary for a physicist.

Richard Feynman [1918-1988, 1965 Nobel Prize in Physics]

παιδί

Παιδιά στη Συρία, πριν από το μεγάλο κακό / © A. Stavridou

Θα 'μαι το γλυκό παιδί
που χαμογελάει
στα πράγματα και στον εαυτό του
χωρίς δισταγμό και προφύλαξη.

Γιάννης Ρίτσος [Εαρινή συμφωνία, 1937]
Με ευχαριστίες στην Κλειώ

Endurance and Ernest Shackleton

Shackleton looking overboard at Endurance being crushed by the ice

In December 1914, Shackleton set sail with his 27-man crew, many of whom, it is said, had responded to the following recruitment notice: "Men wanted for hazardous journey. Small wages. Bitter cold. Long months of complete darkness. Constant danger. Safe return doubtful. Honour and recognition in case of success. —Ernest Shackleton."

Ice conditions were unusually harsh, and the wooden ship, which Shackleton had renamed Endurance after his family motto, Fortitudine Vincimus—"by endurance we conquer," became trapped in the pack ice of the Weddell Sea on 19 January 1915 - exactly one century ago. 

For 10 months, the Endurance drifted, locked within the ice, until the pressure crushed the ship. With meager food, clothing and shelter, Shackleton and his men were stranded on the ice floes, where they camped for five months.

When they had drifted to the northern edge of the pack, encountering open leads of water, the men sailed the three small lifeboats they'd salvaged to a bleak crag called Elephant Island. They were on land for the first time in 497 days; however, it was uninhabited and, due to its distance from shipping lanes, provided no hope for rescue.

Recognizing the severity of the physical and mental strains on his men, Shackleton and five others immediately set out to take the crew's rescue into their own hands. In a 22-foot lifeboat named the James Caird, they accomplished the impossible, surviving a 17-day, 800-mile journey through the world's worst seas to South Georgia Island, where a whaling station was located.

The six men landed on an uninhabited part of the island, however, so their last hope was to cross 26 miles of mountains and glaciers, considered impassable, to reach the whaling station on the other side. Starved, frostbitten and wearing rags, Shackleton and two others made the trek and, in August 1916, 21 months after the initial departure of the Endurance, Shackleton himself returned to rescue the men on Elephant Island. Although they'd withstood the most incredible hardship and privation, not one member of the 28-man crew was lost!

ευγνωμοσύνη και αγνωμοσύνη

Enki Bilal

Τω καιρώ εκείνω εισερχομένου του Ιησού εις τίνα κώμην απήντησαν αυτώ δέκα λεπροί άνδρες, οί έστησαν πόρρωθεν, και αυτοί ήραν φωνήν λέγοντες· Ιησού επιστάτα, ελέησον ημάς. Και ιδών είπεν αυτοίς- πορευθέντες επιδείξατε εαυτούς τοις ιερεύσι. Και εγένετο εν τω υπάγειν αυτούς εκαθαρίσθησαν. Είς δε εξ αυτών, ιδών ότι ιάθη, υπέστρεψε μετά φωνής μεγάλης δοξάζων τον Θεόν, και έπεσεν επί πρόσωπον παρά τους πόδας αυτού ευχαριστών αυτώ· Και αυτός ην Σαμαρείτης. Αποκριθείς δε ο Ιησούς είπεν: ουχί οι δέκα εκαθαρίσθησαν; οι δε εννέα πού;

Εκείνο τον καιρό, ενώ έμπαινε ο Ιησούς σε κάποιο χωριό, τον συνάντησαν δέκα λεπροί, που εξαιτίας της αρρώστιας τους στάθηκαν μακριά. Αυτοί λοιπόν έβαλαν φωνή, λέγοντας: Διδάσκαλε Ιησού, λυπήσου μας. Και όταν τους είδε ο Ιησούς, τους είπε· Πηγαίνετε να δείξετε τους εαυτούς σας στους ιερείς. Και καθώς πήγαιναν, καθαρίστηκαν από τη λέπρα. Και ένας από αυτούς όταν είδε ότι γιατρεύτηκε, γύρισε δοξάζοντας με δυνατή φωνή τον Θεό και έπεσε στα πόδια του Ιησού ευχαριστώντας τον. Και αυτός ήταν Σαμαρείτης. Τότε αποκρίθηκε ο Ιησούς και είπε· Μήπως δεν καθαρίστηκαν και οι δέκα; Οι άλλοι εννέα πού είναι; 

Λουκάς ιζ' 12-17

Rakh - The Repentant Thief

Icon of Rakh in the Cathedral of Saint Basil in Moscow

In Russian iconography Rakh is the Repentant Thief, the fellow crucified next to Jesus, as the tale is told in the 23rd chapter of the Gospel called “of Luke” (no one really knows who wrote it; the earliest manuscripts are anonymous).  And of course Luke just calls him a “malefactor,” κακούργος — kakourgos, meaning one who does bad, a criminal — not specifically a thief, which notion arises elsewhere.

And he said unto Jesus, Lord, remember me when thou comest into thy kingdom.
And Jesus said unto him, Verily I say unto thee, Today shalt thou be with me in paradise.

Now interestingly, this account disagrees with that of Matthew.  In Matthew 27 we are told that two thieves (λησταί) were crucified with Jesus, but neither is repentant:

He trusted in God; let him deliver him now, if he will have him: for he said, I am the Son of God.
The thieves also, which were crucified with him, cast the same in his teeth.

The earliest gospel — that called “of Mark” — also has thieves, but in Mark (chapter 15) they are simply there to fulfil supposed prophecy.  They neither scorn Jesus nor does either “repent”. The gospel called “of John” (chapter 19) merely mentions two other people being crucified with Jesus.  It tells us nothing whatsoever about them.

So we see that only “Luke” tells us that one of the two crucified with Jesus was repentant, though he does not specify that the penitent was a thief.  And that, combined with calling the two crucified with Jesus “thieves” in Matthew and Mark, along with the following from the apocryphal Gospel of Nicodemus, are the sources for icons of the Repentant Thief ... [see source]

It does not take much thought to realize that we are not dealing with history, but rather with hagiography — pious writings written for a purpose other than literal history.  People often just “made things up.”  But what we should note in these excerpts for our purposes here is that first, only one biblical gospel, that of Luke, tells us that one of the malefactors crucified with Jesus was “repentant” and was promised paradise.  Second, we should note that this “repentant thief” is not named ... Russian icons call him Rakh.  What makes this name even more puzzling is that the Greeks, from whom the Russians inherited a great many iconographic types, do not call the thief Rakh or even anything remotely similar. How did this name arise?  ... [see source]

In Russian iconography, Rakh may be found in his own icons, carrying a cross ...

[excerpts from The Repentant Thief Who?]

Άρτεμις Φευγάτη: ένα απόσπασμα και μια συνέντευξη

Απόσπασμα για τη γέννηση των άστρων από το βιβλίο 

"Η Άρτεμις Φευγάτη μάς ξεναγεί στο σύμπαν της":

Τα μικροσκοπικά σωματίδια αυτής της σκόνης δημιουργούν σε κάποιες γειτονιές του σύμπαντος «παρέες», συννεφάκια με ολοένα και περισσότερη σκόνη, που με το κέφι τους προσελκύουν κι άλλη σκόνη, κι άλλη σκόνη …

- Μια στιγμή Άρτεμη, τη διακόπτω, μας κοροϊδεύεις θαρρώ! Τι θα πει «με το κέφι τους»; Σιγά να μην έχουν κέφια τα σύννεφα σκόνης και τραβούν κι άλλους έτσι στην παρέα τους!

- Ε, καλά, δεν είναι ακριβώς το κέφι τους που τα τραβά το ένα κοντά στο άλλο, είναι η μυστηριώδης δύναμη που κυβερνά το σύμπαν, η βαρύτητα. Το αποτέλεσμα της βαρύτητας όμως, μοιάζει λίγο με το κέφι και τη χαρά των ανθρώπων. Όπως η χαρά περισσεύει, όταν τη μοιράζονται περισσότεροι άνθρωποι, και πληθαίνει αντί να λιγοστεύει, έτσι και τα συννεφάκια σκόνης στο διάστημα με τη δύναμη της βαρύτητας τραβούν κι άλλη σκόνη κοντά τους. Όσο περισσότερη σκόνη προσελκύουν αυτά τα συννεφάκια, τόσο η δύναμη της βαρύτητας αυξάνεται και τόσο περισσότερη σκόνη τραβούν κοντά τους! Αυτό στη φυσική το λέμε ανάδραση.

Συνέντευξη στο parentbook για την Άρτεμη

Ο Γιάννης Δαγκλής, Καθηγητής Διαστημικής Φυσικής στο Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών και πρώην διευθυντής του Ινστιτούτου Διαστημικής του Αστεροσκοπείου Αθηνών, είναι ένας από τους επιστήμονες που με την ομάδα του συμμετείχε στην αποστολή της Ροζέτα με την ανάπτυξη ενός κατάλληλου συστήματος για τον έλεγχο της ασφάλειας και της επικοινωνίας του διαστημικού σκάφους. Παράλληλα, όμως χάρισε στα παιδιά το πρώτο του παιδικό βιβλίο. 

Η Άρτεμις Φευγάτη μάς ξεναγεί στο σύμπαν της (εκδόσεις Νίκα). Η αστροφυσικός Άρτεμις Φευγάτη συζητά με το φίλο της Τάρα Ψαγμένο για τη γέννηση, τη ζωή και το τέλος των άστρων και για θαυμάσιες έννοιες, όπως οι «κόκκινοι γίγαντες», οι «άσπροι νάνοι», τα «πάλσαρ» και οι «μαύρες τρύπες».

Συναντήσαμε τον καθηγητή Γιάννη Δαγκλή στο γραφείο του στην Πανεπιστημιούπολη και είχαμε τη χαρά να μας μιλήσει για το εγχείρημα να γράψει ένα βιβλίο αστροφυσικής για παιδιά, για το ελληνικό σχολείο και τις προοπτικές στην Ελλάδα αλλά και για το δώρο της ζωής που απολαμβάνουμε στον πλανήτη Γη.

Parentbook: Η πρώτη ερώτηση βλέποντας κανείς το βιβλίο και στη συνέχεια το βιογραφικό σας είναι ποιο είναι το κίνητρο που κάνει έναν καθηγητή Πανεπιστημίου που εμπλέκεται και σε διεθνείς ερευνητικές αποστολές, να θέλει να αφιερώσει χρόνο στη συγγραφή ενός παιδικού βιβλίου.

Γιάννης Δαγκλής: Τρεις ήταν οι λόγοι. Ο ένας λόγος είναι ότι αγαπώ πολύ τα παιδιά - έχω την τύχη να έχω κι εγώ τρεις γιους… μεγάλους βέβαια. Ο δεύτερος λόγος είναι ότι με ενδιέφερε ανέκαθεν η επικοινωνία με το ευρύ κοινό, η εκλαΐκευση της επιστήμης, γιατί θεωρώ ότι όλοι έχουν το δικαίωμα να μετέχουν της ομορφιάς της επιστημονικής γνώσης. Μέχρι να φτάσουμε στην Άρτεμη που απευθύνεται σε παιδιά, έγραφα αποκλειστικά για ενήλικες, δηλαδή άρθρα σε περιοδικά κι εφημερίδες, που είναι πλέον πάνω από 150. Πιστεύω ότι πρέπει να γίνεται εκλαΐκευση της επιστήμης και ότι η σωστή και αποτελεσματική εκλαΐκευση μπορεί να γίνει από τους ανθρώπους που γνωρίζουν καλύτερα το αντικείμενο - ακόμη καλύτερα σε συνεργασία με ειδικούς για την επικοινωνία με το κοινό. Κάποια στιγμή με παρακίνησε μια πολύ καλή φίλη, η Μαρία Κοκκίνου, να γράψω και κάτι για παιδιά. Έτσι, ο τρίτος λόγος ήταν η πρόκληση να μεταφέρω κάτι πολύπλοκο με γλώσσα απλή και κατανοητή στα παιδιά.

Parentbook: Πόσο δύσκολο ήταν τελικά;

Γιάννης Δαγκλής: Είναι πάντα δύσκολο να μεταφέρεις κάτι σε απλή γλώσσα με τρόπο που να διατηρεί κατά το δυνατόν την ουσία των πραγμάτων και ταυτόχρονα να είναι και κατανοητό. Την Άρτεμη την έγραφα πάνω από 2 χρόνια, γιατί δεν υπήρχε χρονική περίοδος που να μπορούσα να δώσω το 100% του χρόνου μου στο βιβλίο. Οπότε πήρε αρκετό καιρό. Άλλωστε το έδωσα σε αρκετούς ανθρώπους, πολλούς και διαφορετικούς αλλά και σε παιδιά. Το είδαν δάσκαλοι, καθηγητές, άνθρωποι που δουλεύουν με παιδιά, όπως η Αγάπη Βαβουράκη (Διευθύντρια του Δημοτικού στην Ελληνογερμανική Αγωγή), και μου έκαναν σημαντικά σχόλια. Για παράδειγμα ένα σχόλιο που μου μεταμόρφωσε το βιβλίο ήταν το σχόλιο της Άννας - της συζύγου μου,  που είναι φιλόλογος. Η παρατήρηση που μου έκανε, όταν είδε το πρώτο σχέδιο του βιβλίου, ήταν ότι είχε ελάχιστους διαλόγους και ότι αυτό κάνει το κείμενο πολύ κουραστικό για τα παιδιά. Η παρατήρηση αυτή μ’ έκανε να βάλω την Άρτεμη και τον Τάρας να συζητούν, πράγμα που σίγουρα κάνει πιο ευχάριστο το βιβλίο.

Parentbook: Μάλιστα καθώς το παιδί παρακολουθεί τις ερωτήσεις που κάνει ο Τάρας στην Άρτεμη, μπαίνει και το ίδιο στη διαδικασία να κάνει ερωτήσεις. Τουλάχιστον εμείς ως γονείς αυτό διαπιστώσαμε, όταν διαβάσαμε το βιβλίο με τα παιδιά μας.

Γιάννης Δαγκλής: Σημαντικό! Κάποτε υπήρχε μια πολύ ωραία παιδική εκπομπή στη Γερμανία που το εισαγωγικό τραγούδι της έλεγε «Όποιος δεν ρωτάει μένει χαζός». Τα παιδιά δεν πρέπει να διστάζουν να ρωτούν.

Parentbook: Με αφορμή το βιβλίο κάνετε επισκέψεις σε σχολεία;

Γιάννης Δαγκλής: Και σε σχολεία και σε άλλους χώρους. Μέχρι στιγμής έχουν γίνει δύο εκδηλώσεις για το βιβλίο - η μία στην Ελληνογερμανική Αγωγή και η άλλη σε συνεργασία με τους Φίλους του Μουσείου Γουλανδρή Φυσικής Ιστορίας στο Κέντρο ΓΑΙΑ. Μολονότι δεν έχω χρόνο να το επιδιώξω και να το οργανώσω ο ίδιος, εάν με καλέσουν κάπου να μιλήσω, δεν λέω όχι και βρίσκω χρόνο να πάω. Και εκτός βιβλίου έχω πάει σε σχολεία και κάνω ομιλίες στα παιδιά για το διάστημα, το ηλιακό σύστημα, τον ήλιο, τους πλανήτες. Για παράδειγμα πρόσφατα πήγα στο Αρσάκειο Θεσσαλονίκης, γιατί είχαν ένα project για τον Ήλιο και τους πλανήτες.

Parentbook: Τι είναι αυτό που σας αρέσει στην επικοινωνία με τα παιδιά;

Γιάννης Δαγκλής: Κάθε επαφή με τα παιδιά για μένα είναι μεγάλη χαρά, γιατί τα παιδιά είναι πάντα δροσερά και ό,τι ερώτηση και αν κάνουν, ακόμη κι εκτός πλαισίου, έχει τη φρεσκάδα της παιδικής απορίας. Υπάρχουν πολλές φορές ερωτήσεις των παιδιών που δεν μπορούν να απαντηθούν, γιατί δεν υπάρχει απάντηση από την επιστήμη, αλλά είναι τόσο διασκεδαστικό, γιατί τα παιδιά δεν μπορούν να αντιληφθούν πού βρίσκονται τα όρια της ανθρώπινης γνώσης. Αλλά σε κάθε περίπτωση η αλληλεπίδραση με τα παιδιά μας δίνει ιδέες για το πώς μπορούμε να βελτιώσουμε τον τρόπο με τον οποίο φέρνουμε τα παιδιά σε επαφή με νέες γνώσεις.

Parentbook: Υπάρχουν άλλες δυνατότητες για να έρθουν τα παιδιά σε επαφή με την επιστήμη σας;

Γιάννης Δαγκλής: Στον Τομέα Αστροφυσικής του Πανεπιστημίου εδώ απ’ όσο γνωρίζω οι περισσότεροι συνάδελφοι, εφόσον τους καλέσει ένα σχολείο, ανταποκρίνονται. Αντίστροφα γίνεται και το να φέρουμε παιδιά. Από την εμπειρία μου ως Διευθυντής στο Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών ξέρω ότι έχει ένα τηλεσκόπιο που δέχεται σχολεία για επισκέψεις και είναι μάλιστα αγαπητός προορισμός. Το Πανεπιστήμιο διαθέτει κι αυτό ένα τηλεσκόπιο στο οποίο επίσης υπάρχει η δυνατότητα να έρθουν τα σχολεία επίσκεψη.

Parentbook: Ως γονιός πιστεύετε ότι το σχολείο πετυχαίνει να μυήσει τα παιδιά στην επιστημονική σκέψη ή τουλάχιστον στην επιθυμία να ψάχνουν;

Γιάννης Δαγκλής: Η εκπαίδευση εξαρτάται σημαντικά από τα πρόσωπα. Τα παιδιά μου είχαν την τύχη να έχουν καλούς δασκάλους. Οπότε είχαν καλή καθοδήγηση. Από την άλλη, το ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα έχει έναν προσανατολισμό που εστιάζει στα αποτελέσματα των Πανελληνίων Εξετάσεων και αυτό δεν είναι ο ιδανικός τρόπος για να στρέψει το παιδί στην αναζήτηση. Όμως, εάν τα παιδιά σου έχουν στόχο να σπουδάσουν στην Ελλάδα, είναι μονόδρομος η επιτυχία στις Πανελλήνιες και αναγκαστικά πρέπει να παίξουν το παιχνίδι αυτό.

Parentbook: Η Άρτεμις Φευγάτη δίνει σε εκπαιδευτικούς και μαθητές την ευκαιρία για αναζήτηση;

Γιάννης Δαγκλής: Η Αστρονομία και η Αστροφυσική έχουν πολλούς φίλους σε διαφορετικά επαγγέλματα, γι' αυτό υπάρχουν και τόσοι Σύλλογοι Ερασιτεχνών. Η Άρτεμις Φευγάτη είναι πιο πολύ ένα βιβλίο αστροφυσικής, γιατί μιλάει για τη ζωή των άστρων. Δεν μιλάει για τους αστερισμούς και τις θέσεις των άστρων στο στερέωμα, που είναι η κλασική αστρονομία, η παρατηρησιακή, το τί βλέπουμε δηλαδή στον ουρανό. Η αστροφυσική σχετίζεται με φυσικά φαινόμενα και διαδικασίες στα άστρα που αποτελούν τη φυσική ή τη «βιολογία» θα λέγαμε των άστρων.

Parentbook: Πόσο ρεαλιστικό είναι για ένα σχολείο να επιχειρήσει παρατήρηση των άστρων;

Γιάννης Δαγκλής: Εάν ο δάσκαλος έχει μεράκι νομίζω μπορεί να κάνει αστροπαρατηρήσεις. Οικονομικά και τεχνικά δεν είναι δύσκολο, αλλά ειδικά για την Αθήνα υπάρχουν πρακτικοί περιορισμοί. Έχουμε φωτορύπανση και είναι δύσκολο να κάνεις αστροπαρατήρηση στην Αθήνα. Ο ουρανός της πόλης είναι πολύ φωτεινός. Το μεγαλείο του σύμπαντος αποκαλύπτεται στο σκοτάδι.

Parentbook: Υπάρχουν σχετικά βίντεο και πηγές στο Ίντερνετ;

Γιάννης Δαγκλής: Ναι, στο youtube υπάρχει απίστευτα πολλή γνώση και φυσικά οπτικοποιημένη. Μία ελληνική αξιόλογη προσπάθεια ήταν και μία σειρά στην τηλεόραση με τίτλο «Το σύμπαν που αγάπησα» που έγινε με τη συμβολή των Μ. Δανέζη και Στ. Θεοδοσίου, καθηγητών Αστροφυσικής του Τμήματος Φυσικής του Πανεπιστημίου Αθηνών.

Parentbook: Με τη Ροζέτα βέβαια υπήρξε δημοσιότητα.

Γιάννης Δαγκλής: Υπήρξε, αλλά βραχύβια. Βγήκε ένα άρθρο στην Καθημερινή κι εκείνη την ημέρα δέχθηκα πολλά τηλεφωνήματα για παρουσία σε εκπομπές, αλλά μόλις κάτι σταματά να είναι επίκαιρο, τα ΜΜΕ το ξεχνούν.

Parentbook: Πάντως, αν και βραχύβια η δημοσιότητα της είδησης για τη Ροζέτα, δίνει ένα πολύ θετικό μήνυμα για τη συμμετοχή ελληνικών ερευνητικών ομάδων σε διεθνείς επιστημονικές αποστολές.

Γιάννης Δαγκλής: Ναι, αυτό ακριβώς επιθυμούσα να περάσει σαν μήνυμα και στους νέους. Υπάρχουν προσπάθειες, δουλειά και προοπτική για τους νέους. Όταν κάνεις κάτι με αγάπη και αφιερώνεις χρόνο και προσπάθεια, θα φέρει και καρπούς. Αυτό είναι μονόδρομος. Ακόμα και στην Ελλάδα του σήμερα. Επιπλέον, δεν υπάρχει ατομική παρουσία. Ειδικά τα διαστημικά προγράμματα είναι συνεργατικό αποτέλεσμα πολλών χωρών και πολλών ειδικοτήτων.

Parentbook: Τελικά το να αντιλαμβάνεται κανείς την απεραντοσύνη του σύμπαντος πώς του αλλάζει την αντίληψη για τη ζωή;

Γιάννης Δαγκλής: Πρώτα-πρώτα αντιλαμβάνεται ότι η ζωή είναι ένα πολύ μεγάλο δώρο, γιατί δεν είναι καθόλου αυτονόητη. Ένας αστροφυσικός που έχει συναίσθηση ότι η Γη μέσα στο ηλιακό σύστημα είναι μοναδικός τόπος – στην κυριολεξία μοναδικός, αφού δεν υπάρχει άλλος τόπος που να μπορεί να φιλοξενήσει τη ζωή – εκτιμά περισσότερο αυτό το δώρο της ζωής. Ενδεχομένως να υπάρχουν και αλλού τέτοιοι χώροι στο σύμπαν. Υπάρχουν διαστημικές αποστολές που ψάχνουν για εξωπλανήτες που είναι φιλικοί προς τη ζωή, αλλά σίγουρα ξέρουμε ότι στο γνωστό μέρος του σύμπαντος μόνο η Γη είναι τόπος που φιλοξενεί ζωή. Όταν αντιλαμβανόμαστε την απεραντοσύνη αλλά και την εχθρικότητα του σύμπαντος νιώθουμε και δέος αλλά και ευγνωμοσύνη για το προνόμιο να έχουμε τον πλανήτη Γη που προφανώς πρέπει να προστατεύσουμε. Δεν υπάρχει άλλος τόπος για την ανθρωπότητα, γιατί ακόμα και αν υποθέσουμε ότι υπάρχει, θα είναι τόσο μακριά που δεν είναι δυνατόν με τη σημερινή τεχνολογία να μετοικήσει εκεί η ανθρωπότητα. Κάτι τέτοιο λοιπόν δεν υπάρχει αυτή τη στιγμή. Από αυτή την άποψη μού άρεσε πολύ η ταινία Interstellar, γιατί βρίσκουν τρόπο να πάνε σε πολύ μακρινούς πλανήτες… βρίσκουν κάποια καμπύλωση στον χωροχρόνο που τους επιτρέπει να ταξιδέψουν τεράστιες αποστάσεις σε μικρό χρονικό διάστημα, αλλά οι κόσμοι που βρίσκουν δεν είναι εναλλακτικές λύσεις. Δηλαδή τονίζεται και σε αυτή την ταινία επιστημονικής φαντασίας η μοναδικότητα της Γης. Δέος και ευγνωμοσύνη μένουν σε μένα προσωπικά. Σε μικρότερη κλίμακα, αν κάποιος συγκρίνει όχι μεταξύ της Γης και του σύμπαντος αλλά της Ελλάδας και της Σκανδιναβίας που για μερικούς μήνες τον χρόνο έχει συννεφιά και σκοτάδι, καταλαβαίνει ότι στην Ελλάδα είμαστε πολύ προνομιούχοι, κάτι που μας διαφεύγει συχνά.

Parentbook: Άρα και για τα παιδιά είναι καλό να αντιλαμβάνονται από νωρίς τη θέση που έχει ο άνθρωπος και ο πλανήτης μας στο σύμπαν.

Γιάννης Δαγκλής: Ναι, νομίζω είναι πολύ καλό τα παιδιά από μικρά να έχουν συναίσθηση των συσχετισμών και του πλαισίου όσο μπορούν να το αντιληφθούν. Είναι καλό να γνωρίζουν ότι το σύμπαν είμαι αχανές κι η Γη είναι ένας πολύ ιδιαίτερος τόπος, ώστε να εκτιμήσουν την μοναδικότητά της. Είναι καλό για να αποκτήσουν περιβαλλοντική συνείδηση και να είναι υπεύθυνοι πολίτες. Η μελέτη του σύμπαντος μπορεί να λειτουργήσει και πάλι θετικά για τη γη. Περιβαλλοντική εκπαίδευση μέσω του σύμπαντος!

Parentbook: Διαβάζοντας κανείς για τη ζωή των αστεριών, συνειδητοποιεί ότι εφόσον κι ο Ήλιος είναι αστέρι, κάποια στιγμή θα πεθάνει. Και τότε;

Γιάννης Δαγκλής: Ναι, βέβαια αυτό είναι πολύ μακριά αλλά αναπόφευκτο. Αν μέχρι τότε υπάρχει ακόμα ανθρωπότητα και δεν έχει ανακαλύψει τρόπο να φύγει, θα εξαφανιστεί. Είναι εσχατολογικό μεν αλλά πραγματικό. Βέβαια μια καταστροφή μπορεί να έρθει και πολύ νωρίτερα μέσω ενός κομήτη. Έχει συμβεί στη Γη.. είναι βέβαιο ότι έχει συμβεί στη Γη τουλάχιστον μια φορά. Ένα μείζον γεγονός στην ιστορία της γης ήταν η εξαφάνιση ειδών. Έχει γίνει τουλάχιστον μια φορά και πιο χαρακτηριστικό είναι η εξαφάνιση των δεινοσαύρων για την οποία υπάρχουν δύο πιθανά σενάρια. Το ένα σενάριο είναι ότι έπεσε ένα μεγάλο ουράνιο σώμα στη γη και τότε το πρόβλημα δεν είναι μόνο η πρόσκρουση καθαυτή αλλά επιπλέον η σκόνη που εκτινάσσεται στην ατμόσφαιρα. Δηλαδή η σκόνη από την πρόσκρουση σκοτεινιάζει τον ουρανό, μπλοκάρει το φως του ήλιου και μέχρι αυτή η σκόνη να ξαναπέσει στη γη, δεν έχουμε φωτοσύνθεση, οπότε δεν υπάρχουν φυτά και εξαφανίζεται η πολύπλοκη ζωή. Κάποια στιγμή καθαρίζει η ατμόσφαιρα και ξαναγεννιέται η ζωή. Το άλλο σενάριο είναι κάποια έκρηξη, καταστροφή αστέρα (το περιγράφω σε γενικές γραμμές στην Άρτεμη). Σε εξαιρετικές περιπτώσεις έχουμε πολύ έντονες ακτίνες γ που εξαφανίζουν αστραπιαία τη ζωή τριγύρω. Και τα δυο σενάρια δυστυχώς είναι τέτοια που η ανθρωπότητα δεν μπορεί να αμυνθεί. Σε αυτό που γίνεται διεθνής προσπάθεια είναι να αναπτύξουμε τη δυνατότητα να αμυνθούμε σε περίπτωση που ένας κομήτης ή αστεροειδής πλησιάζει τη γη. Υπάρχει επιστημονική και τεχνολογική έρευνα που εστιάζει στο πώς θα μπορούσαμε να εκτρέψουμε από την πορεία του έναν κομήτη ή αστεροειδή που έρχεται να συγκρουστεί με τη Γη.

Parentbook: Ευχαριστούμε πολύ για τη φιλοξενία και τη συζήτηση.

η αλήθεια

Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης, από τον Νίκο Εγγονόπουλο

Η αλήθεια είναι πάντοτε παράλογος, και διά τούτο δεν την λέγουσι ποτέ οι φρόνιμοι και ηλικιωμένοι άνθρωποι, αλλά την ομολογούσιν οι μεθυσμένοι, οι τρελλοί, οι άρρωστοι και τα μικρά παιδία. 

Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης [Οι έμποροι των εθνών, 1883]

σαν όνειρο

αυγή, Monument Valley 2009 / © A. Stavridou

Τού ανθρωπίνου βίου ο μέν χρόνος στιγμή, η δε ουσία ρέουσα, η δε αίσθησις αμυδρά, η δε όλου τού σώματος σύγκρισις εύσηπτος, η δε ψυχή ρεμβός, η δε τύχη δυστέκμαρτον, η δε φήμη άκριτον. Συνελόντι δε ειπείν, πάντα τα μεν τού σώματος ποταμός, τα δε της ψυχής όνειρος και τύφος, ο δε βίος πόλεμος και ξένου επιδημία, η δε υστεροφημία λήθη.

Της ανθρώπινης ζωής η διάρκεια όσο μια στιγμή, η ουσία της ρευστή, η αίσθησή της θολή, το σώμα - από τη σύστασή του - έτοιμο να σαπίσει, και η ψυχή ένας στρόβιλος, η τύχη άδηλη, η δόξα αβέβαιη. Με δυό λόγια, όλα στο σώμα σαν ένα ποτάμι, όλα της ψυχής σαν όνειρο και σαν άχνη, η ζωή ένας πόλεμος κι ένας ξενιτεμός, η υστεροφημία λησμονιά.

Μάρκος Αυρήλιος [Εις εαυτόν, 170-180 μ.Χ.]

Ζωή

Κάν τρισχίλια έτη βιώσεσθαι μέλλης καί τοσαυτάκις μύρια, όμως μέμνησο, ότι ουδείς άλλον αποβάλλει βίον ή τούτον, όν ζή, ουδέ άλλον ζή ή όν αποβάλλει.

Ακόμη κι αν πρόκειται να ζήσεις τρεις χιλιάδες χρόνια ή και τριάντα χιλιάδες, να θυμάσαι ότι κανένας δεν χάνει μια ζωή άλλη από αυτή την οποία ζει, ούτε ζει ζωή άλλη από αυτή την οποία χάνει.

Μάρκος Αυρήλιος [Εις εαυτόν, 170-180 μ.Χ.]