Βυζάντιο

Παναγία Μαυριώτισσα (12ου αιώνα), Καστοριά, Ιούλιος 1986

Οι όροι «Βυζάντιο» και «Βυζαντινός», που περιγράφουν την περίοδο της μεσαιωνικής ιστορίας των χωρών που αποτέλεσαν την αυτοκρατορία, την οποία σήμερα ονομάζουμε καταχρηστικά Βυζαντινή, εφευρέθηκαν από τους πρώτους μελετητές της εποχής και της περιοχής αυτής. Καθολικοί ιερωμένοι, οι οποίοι αρνήθηκαν, για λόγους ιδεολογικούς, να ονομάσουν την αυτοκρατορία των σχισματικών, πάντα κατ’ αυτούς, ορθοδόξων χριστιανών, με το επίσημο όνομά της, που ήταν το Ρώμη και ρωμαϊκή πολιτεία. Το ευγενές αυτό όνομα παρέπεμπε, έλεγαν, στην καθολική Ρώμη και όχι στην Κωνσταντινούπολη… Ρώμη, λοιπόν, ονομαζόταν η αυτοκρατορία του Βυζαντίου – οι «έξω Ρώμης» είναι οι εκτός αυτοκρατορίας για τους Βυζαντινούς –, Ρωμανία τα εδάφη που την απαρτίζουν, και βέβαια Ρωμαϊκή πολιτεία, Ρωμαϊκό κράτος και Ρωμαίοι οι πολίτες του [σημ.: εξ ου και Ρωμιοσύνη και Ρωμιός]. «Πιστός εν Χριστώ τω Θεώ βασιλεύς και αυτοκράτωρ Ρωμαίων» ο κάθε αυτοκράτορας· αυτός είναι ο τίτλος του βυζαντινού αυτοκράτορα ως το τέλος της αυτοκρατορίας, ως το 1453, τίτλος που αντικατέστησε το Imperator μετά την επικράτηση της ελληνικής γλώσσας…. Επεκτάθηκα στο πρόβλημα του ονόματος … για να σημειώσω αυτό που με κάποια υπερβολή έγραψε ο (ιστορικός και βυζαντινολόγος) John Bagnell Bury: «Το Βυζάντιο δεν υπήρξε ποτέ, η Ρώμη έπεσε το 1453».

«Γιατί το Βυζάντιο» (2009) της Ελένης Γλύκατζη-Αρβελέρ, που μεταξύ άλλων ήταν η πρώτη γυναίκα πρύτανης στην ιστορία των 700 χρόνων του Πανεπιστημίου της Σορβόννης (1976-1981)