Κοσμάς ο Αιτωλός, ο πλανόδιος άγιος

Μονή Τιμίου Σταυρού στα Δολιανά του Ασπροπόταμου / © I.A. Daglis

24 Αυγούστου, Κοσμά του Αιτωλού ισαποστόλου
Φορέστε ένα ζευγάρι χοντροπάπουτσα με σκληρή δερμάτινη σόλα και δοκιμάστε να διασχίσετε την Πίνδο. Όχι ορειβατικά αρβυλάκια, χοντροπάπουτσα. Χειμώνα καιρό. Περπατήστε σε μονοπάτια γεμάτα πουρνάρια και αγκάθια. Διασχίστε ρεματιές και βουτηχτείτε σε ποτάμια. Και μετά την Πίνδο, διασχίστε πάνω σ’ ένα μουλάρι τους κάμπους της Θεσσαλίας με το λιοπύρι του καλοκαιριού. Πηγαίνετε ως τη νότια Πελοπόννησο και από κει μπείτε σε μια ψαρόβαρκα (με πανί, όχι με μηχανή), φάτε όλη την αλμύρα του Αιγαίου στο πρόσωπο και επισκεφτείτε ένα ένα τα νησιά του Αιγαίου. Τα καταφέρατε την πρώτη χρονιά; Ωραία. Συνεχίστε να το κάνετε αυτό χωρίς διακοπή επί είκοσι χρόνια, και θα πάρετε  μια μικρή γεύση από μια πρακτική πλευρά του βίου και της πολιτείας ενός νεότερου αγίου, του Αγίου Κοσμά, του Κοσμά του Αιτωλού, που ο κόσμος τον έλεγε στοργικά Πατροκοσμά. Και λέμε μια μικρή γεύση, γιατί στα χρόνια της αποστολικής του δράσης (1760-1779) υπήρχαν άπειρες άλλες δυσκολίες που έπρεπε να αντιπαλέψει αυτός ο αναστηλωτής της εθνικής μας συνείδησης: την πείνα, τις στερήσεις, τη δυσπιστία πολλών, την αγραμματοσύνη των ομοεθνών του, τους προεστούς που δεν καλόβλεπαν αυτές τις περί δικαιοσύνης και αγάπης διδασκαλίες… Από το χωριό του στην Αιτωλία, το Μέγα Δένδρο, βρέθηκε στη Μονή Αγίας Παρασκευής στα Βραγγιανά όπου λειτουργούσε το περίφημο Ελληνομουσείο Αγράφων, κι εκεί έμαθε τα πρώτα του γράμματα. Συνέχισε τις σπουδές του στο κορυφαίο πνευματικό ίδρυμα της εποχής του, στην Αθωνιάδα Σχολή του Αγίου Όρους. Τριάντα χρόνια μελέτη και προσευχή, προσευχή και μελέτη, ώσπου μια μέρα κοίταξε έξω από το παράθυρο του κελιού του στη Μονή Φιλοθέου όπου μόναζε και είπε «Το Γένος μας έπεσε σε αμάθεια. Όθεν θα αφήσω την ιδικήν μου προκοπήν, το ιδικόν μου καλό, και θα βγω να περιπατήσω από τόπον εις τόπον διδάσκων τους αδελφούς μου. Ας χάσει ο Χριστός εμένα, ένα πρόβατο, και ας κερδίσει τα άλλα». Ήταν χειμώνας του 1760… Στα 20 χρόνια που κράτησαν οι περιηγήσεις του, περπάτησε σε όλα τα μέρη όπου ζούσαν Έλληνες, και στην απλή γλώσσα που καταλάβαιναν όλοι, τους μίλησε για την αγάπη, την πίστη και την ελπίδα. Χωρίς ηθικολογίες, χωρίς εξυπνάδες, χωρίς ύφος δέκα καρδιναλίων, χωρίς χρυσοκέντητα άμφια. Το δίδαγμά του ήταν θεολογικό, πατερικό, ανεπιτήδευτο, έτσι όπως έβγαινε ακατέργαστο από τη θέρμη της καρδιάς του. Γι’ αυτό και πήγαινε και ακούμπαγε κατευθείαν στις καρδιές των ακροατών του… Το Οικουμενικό Πατριαρχείο τον ανακήρυξε άγιο με πατριαρχική πράξη το 1961. Πάλι καλά να λέτε, καθυστέρησε μόνο … 180 χρόνια να αποδεχτεί επισήμως κάτι που είχαν αποδεχτεί όλοι όσοι τον γνώρισαν και άκουσαν το κήρυγμά του, ακόμα και ο Αλή πασάς! Ο οποίος όταν έμαθε ότι ο αθλιότατος δερβέναγας Ηπείρου και Θεσσαλίας Κουρτ πασάς συνέλαβε και επιτόπου κρέμασε σ’ ένα δέντρο τον Πατροκοσμά χωρίς κατηγορίες και δίκη, τον Αύγουστο του 1779, έστειλε χρήματα κι έχτισαν ένα λαμπρό ναό στον τόπο της εκτέλεσής του.

Στέφανος Γ. Ψημένος [Ανεξερεύνητη Ήπειρος, 2006]