Ανάλημμα - το ηλιακό "οχτάρι"

Ανάλημμα στους Δελφούς / © Αντώνης Αγιομαμίτης

Η έξοχη αυτή φωτογραφία, έργο του διακεκριμένου αστροφωτογράφου Αντώνη Αγιομαμίτη, απεικονίζει ένα ενδιαφέρον και αξιοσημείωτο φαινόμενο, που ωστόσο δεν έχουμε τη δυνατότητα να παρατηρήσουμε «ιδίοις όμμασι». Πρόκειται για το ανάλημμα, το ίχνος του Ήλιου στον ουρανό όταν τον παρατηρούμε την ίδια ακριβώς ώρα κάθε μέρα για έναν ολόκληρο χρόνο. Κι επειδή το ανθρώπινο μάτι δεν μπορεί να «συγκρατήσει» τόσες πολλές εικόνες, το ανάλημμα μπορεί να αποτυπωθεί με φωτογράφιση ακριβείας, όπως θα εξηγήσουμε παρακάτω.

Ας προσπαθήσουμε να εξηγήσουμε αυτό το παράδοξο «οχτάρι» που σχηματίζει ο Ήλιος στις φωτογραφίες μας. Η πορεία που διαγράφει ο Ήλιος στον ουρανό αλλάζει καθημερινά, η αλλαγή όμως είναι τόσο μικρή που δεν την αντιλαμβανόμαστε από τη μια μέρα στην άλλη. Αυτό που σίγουρα παρατηρούμε από μήνα σε μήνα είναι η μετατόπιση των σημείων ανατολής και δύσης, καθώς και το γεγονός πως στην Ελλάδα η πορεία του Ήλιου στον ουρανό βρίσκεται χαμηλότερα το χειμώνα απ’ ό,τι το καλοκαίρι.

Η βαθμιαία αυτή μεταβολή της ουράνιας πορείας του Ήλιου είναι οφθαλμαπάτη (όπως και η ίδια η «κίνηση» του Ήλιου), αφού η Γη είναι αυτή που κινείται γύρω από τον Ήλιο (και γύρω από τον άξονά της) και όχι ο Ήλιος γύρω από τη Γη. Η κίνηση της Γης λοιπόν, σε συνδυασμό με την κλίση του άξονα περιστροφής της, δημιουργούν το φαινόμενο (το «θέαμα» για την ακρίβεια) του αναλήμματος. Όπως γνωρίζουμε, ο άξονα περιστροφής της Γης δεν είναι κατακόρυφος, αλλά έχει μια κλίση 23,5 μοιρών ως προς την διεύθυνση την κάθετη στο επίπεδο της τροχιάς της Γης. Στην κλίση του άξονα οφείλεται και η ύπαρξη των εποχών.

Μετά από αυτά τα προκαταρκτικά είναι εύκολο να συμπεράνει κανείς πως τα ψηλότερα τμήματα του αναλήμματος αντιστοιχούν στο καλοκαίρι (όταν ο Ήλιος στην Ελλάδα βρίσκεται ψηλότερα στον ουρανό) και τα χαμηλότερα τμήματα αντιστοιχούν στο χειμώνα. Η ασυμμετρία του αναλήμματος (το πάνω μέρος του «8» είναι μικρότερο) οφείλεται στο οτι η τροχιά της Γης γύρω από τον Ήλιο δεν είναι κύκλος αλλά έλλειψη.

Οι δυσκολίες που θα αντιμετωπίσει όποιος προσπαθήσει να δημιουργήσει μια φωτογραφία αναλήμματος είναι πολλές και αφορούν κυρίως την ακρίβεια με την οποία πρέπει να γίνουν οι διαδοχικές φωτογραφίσεις του Ήλιου στο ίδιο καρέ του φωτογραφικού φιλμ, ώστε να επιτευχθεί το «οχτάρι». Κρίσιμος παράγοντας είναι φυσικά ο καιρός (μέγας εχθρός η συννεφιά), ενώ η παραμικρή μετακίνηση της φωτογραφικής μηχανής ή του φιλμ καταστρέφει την προσπάθεια, αφού αντί να σχηματιστεί στο καρέ το ανάλημμα, ο φωτογράφος βρίσκει σκόρπιες κουκίδες.

Η φωτογραφία που παρουσιάζουμε εδώ αποτελεί μέρος της πολυετούς προσπάθειας του κ. Αγιομαμίτη να συγκεντρώσει και τα δέκα αναλήμματα, δηλ. ένα για κάθε ώρα, από τις 9 το πρωί ως τις 6 το απόγευμα. Η κλίση του αναλήμματος ανάλογα αλλάζει με την ώρα κατά την οποία γίνονται οι φωτογραφίσεις. Ακριβώς κατακόρυφο είναι το οχτάρι του αναλήμματος όταν οι φωτογραφίσεις γίνονται στις 12:28:16  ακριβώς. Η φωτογραφία του αναλήμματος στους Δελφούς δείχνει την πορεία του Ήλιου στον ουρανό πάνω από τη Θόλο των Δελφών από τον Ιανουάριο μέχρι το Δεκέμβριο του 2002. Η εικόνα είναι σύνθεση του κλασικού τοπίου των Δελφών με 38 διαδοχικές φωτογραφίσεις του Ήλιου στο ίδιο πάντα καρέ του φιλμ. Όλες οι φωτογραφίσεις έγιναν στις 9:00 το πρωί.

Αξίζει τέλος να σημειωθεί ότι σύμφωνα με το περιοδικό αστρονομίας Sky & Telescope, οι άνθρωποι που περπάτησαν στην επιφάνεια της Σελήνης είναι περισσότεροι από αυτούς που έχουν καταφέρει να φωτογραφήσουν το ανάλημμα! 

Ι. Δαγκλής [Ανάλημμα - το ηλιακό οχτάρι, Popular Science, Ιούνιος 2004]

one trifling exception

Alone by the Seine. November 2009 / © I.A. Daglis

It is well to remember that the entire universe, 

with one trifling exception, 

is composed of others.

John Andrew Holmes (Wisdom in Small Doses, 1927)

Καλό είναι να θυμόμαστε ότι το σύμπαν,

με μια μηδαμινή εξαίρεση,

αποτελείται από άλλους

Thanks to Kostas Pittas

Lösch mir die Augen aus

Goya, NGA. Washington DC, May 1989

Lösch mir die Augen aus: ich kann dich sehn,

wirf mir die Ohren zu: ich kann dich hören,

und ohne Füße kann ich zu dir gehn,

und ohne Mund noch kann ich dich beschwören.

Brich mir die Arme ab, ich fasse dich

mit meinem Herzen wie mit einer Hand,

halt mir das Herz zu, und mein Hirn wird schlagen,

und wirfst du in mein Hirn den Brand,

so werd ich dich auf meinem Blute tragen.

Rainer Maria Rilke [Lösch mir die Augen aus, 1899]

Extinguish both my eyes: I see you still;

Slam shut my ears: I can still hear you talking;

Without my mouth I can implore your will

And without feet: Towards you i keep on walking.

Break off my arms: I shall still hold you tight;

My heart will yet embrace you all the same.

Suppress my heart: My brain knows no deterrent;

And if at last you set my brain aflame

I carry you still on my bloodstream’s current.

Κλείσε τα μάτια μου

Μπορώ να σε κοιτάζω

Τ' αυτιά μου σφράγισ' τα

Να σ' ακούσω μπορώ

Χωρίς τα πόδια μου μπορώ να ‘ρθω σ’ εσένα

Και δίχως στόμα θα μπορώ να σε παρακαλώ.

Χωρίς τα χέρια μου μπορώ να σ' αγκαλιάσω

Σαν να 'χα χέρια όμοια καλά με την καρδιά

Σταμάτησέ μου την καρδιά και θα καρδιοχτυπώ με το κεφάλι

Και αν κάνεις το κεφάλι μου συντρίμμια στάχτη

Εγώ μέσα στο αίμα μου θα σ' έχω πάλι

Μετάφραση: Κωστής Παλαμάς

Παναγιώτης Δαγκλής

90 χρόνια από τον θάνατο του Παναγιώτη Δαγκλή

Σουλιώτικης  καταγωγής, γιός του αγωνιστή της επανάστασης του 1821 Γεωργίου Δαγκλή, γεννήθηκε στην Αταλάντη το 1853, φοίτησε στη Σχολή Ευελπίδων και υπηρέτησε ως αξιωματικός στο πυροβολικό. Μάλιστα ήταν ο εφευρέτης του ορειβατικού πυροβόλου Σνάϊντερ-Δαγκλή. 

Μετά τον θάνατο του Παύλου Μελά ανέλαβε τον συντονισμό του Μακεδονικού Αγώνα με το ψευδώνυμο «Παρμενίων». Το 1914 άφησε το στρατό και εισήλθε στην πολιτική, προσχωρώντας στο Κόμμα των Φιλελευθέρων του Ελευθερίου Βενιζέλου το 1915. Έγινε Υπουργός των Στρατιωτικών και υποστήριξε τον Βενιζέλο κατά τη διένεξή του με τον Βασιλιά Κωνσταντίνο το 1916, συμμετέχοντας με τον Παύλο Κουντουριώτη στην τριανδρία της προσωρινής κυβέρνησης της Εθνικής Άμυνας. 

Πέθανε στην Αθήνα στις 9 Μαρτίου 1924.

Με τον Ελευθέριο Βενιζέλο

Kronstadt rebellion

1888 German map of Kronstadt bay

The Kronstadt rebellion (Russian: Кронштадтское восстание, tr. Kronshtadtskoye vosstaniye) was a major unsuccessful uprising against the Bolsheviks in March 1921. The rebellion originated in Kronstadt, a naval fortress on Kotlin Island in the Gulf of Finland that served as the base of the Russian Baltic Fleet and as a guardpost for the approaches to Saint Petersburg, 55 kilometres away. It was led by Stepan Petrichenko and consisted of Russian sailors, soldiers and civilians. The Bolshevik government began its attack on Kronstadt on 7 March 1921. Some 60,000 troops under command of Mikhail Tukhachevsky took part in the attack. The workers of Saint Petersburg were under martial law and could offer little support to Kronstadt. There was a hurry to gain control of the fortress before the melting of the bay as it would have made it impregnable for the land army. On March 17, the Bolshevik forces entered the city of Kronstadt. On March 19, the Bolshevik forces took full control of the city of Kronstadt after having suffered fatalities ranging from 527 to 1,412. Although there are no reliable figures for the rebels' battle losses, historians estimate that 1,200 to 2,168 were executed in the days following the revolt.

Red Army troops attack Kronstadt

Ποιός θα με ορίσει όταν θα 'μαι αντίλαλος

που 'φυγε απ'τα στήθη κι έφτασε ως τις Άνδεις

ποιός θα με υποτάξει όταν θα 'χω φυλαχτό

το χαμένο όνειρο του ναύτη της Κροστάνδης

Θανάση Παπακωνσταντίνου - Ποιος θα με θυμάται