Ανάλημμα - το ηλιακό "οχτάρι"

Ανάλημμα στους Δελφούς / © Αντώνης Αγιομαμίτης

Η έξοχη αυτή φωτογραφία, έργο του διακεκριμένου αστροφωτογράφου Αντώνη Αγιομαμίτη, απεικονίζει ένα ενδιαφέρον και αξιοσημείωτο φαινόμενο, που ωστόσο δεν έχουμε τη δυνατότητα να παρατηρήσουμε «ιδίοις όμμασι». Πρόκειται για το ανάλημμα, το ίχνος του Ήλιου στον ουρανό όταν τον παρατηρούμε την ίδια ακριβώς ώρα κάθε μέρα για έναν ολόκληρο χρόνο. Κι επειδή το ανθρώπινο μάτι δεν μπορεί να «συγκρατήσει» τόσες πολλές εικόνες, το ανάλημμα μπορεί να αποτυπωθεί με φωτογράφιση ακριβείας, όπως θα εξηγήσουμε παρακάτω.

Ας προσπαθήσουμε να εξηγήσουμε αυτό το παράδοξο «οχτάρι» που σχηματίζει ο Ήλιος στις φωτογραφίες μας. Η πορεία που διαγράφει ο Ήλιος στον ουρανό αλλάζει καθημερινά, η αλλαγή όμως είναι τόσο μικρή που δεν την αντιλαμβανόμαστε από τη μια μέρα στην άλλη. Αυτό που σίγουρα παρατηρούμε από μήνα σε μήνα είναι η μετατόπιση των σημείων ανατολής και δύσης, καθώς και το γεγονός πως στην Ελλάδα η πορεία του Ήλιου στον ουρανό βρίσκεται χαμηλότερα το χειμώνα απ’ ό,τι το καλοκαίρι.

Η βαθμιαία αυτή μεταβολή της ουράνιας πορείας του Ήλιου είναι οφθαλμαπάτη (όπως και η ίδια η «κίνηση» του Ήλιου), αφού η Γη είναι αυτή που κινείται γύρω από τον Ήλιο (και γύρω από τον άξονά της) και όχι ο Ήλιος γύρω από τη Γη. Η κίνηση της Γης λοιπόν, σε συνδυασμό με την κλίση του άξονα περιστροφής της, δημιουργούν το φαινόμενο (το «θέαμα» για την ακρίβεια) του αναλήμματος. Όπως γνωρίζουμε, ο άξονα περιστροφής της Γης δεν είναι κατακόρυφος, αλλά έχει μια κλίση 23,5 μοιρών ως προς την διεύθυνση την κάθετη στο επίπεδο της τροχιάς της Γης. Στην κλίση του άξονα οφείλεται και η ύπαρξη των εποχών.

Μετά από αυτά τα προκαταρκτικά είναι εύκολο να συμπεράνει κανείς πως τα ψηλότερα τμήματα του αναλήμματος αντιστοιχούν στο καλοκαίρι (όταν ο Ήλιος στην Ελλάδα βρίσκεται ψηλότερα στον ουρανό) και τα χαμηλότερα τμήματα αντιστοιχούν στο χειμώνα. Η ασυμμετρία του αναλήμματος (το πάνω μέρος του «8» είναι μικρότερο) οφείλεται στο οτι η τροχιά της Γης γύρω από τον Ήλιο δεν είναι κύκλος αλλά έλλειψη.

Οι δυσκολίες που θα αντιμετωπίσει όποιος προσπαθήσει να δημιουργήσει μια φωτογραφία αναλήμματος είναι πολλές και αφορούν κυρίως την ακρίβεια με την οποία πρέπει να γίνουν οι διαδοχικές φωτογραφίσεις του Ήλιου στο ίδιο καρέ του φωτογραφικού φιλμ, ώστε να επιτευχθεί το «οχτάρι». Κρίσιμος παράγοντας είναι φυσικά ο καιρός (μέγας εχθρός η συννεφιά), ενώ η παραμικρή μετακίνηση της φωτογραφικής μηχανής ή του φιλμ καταστρέφει την προσπάθεια, αφού αντί να σχηματιστεί στο καρέ το ανάλημμα, ο φωτογράφος βρίσκει σκόρπιες κουκίδες.

Η φωτογραφία που παρουσιάζουμε εδώ αποτελεί μέρος της πολυετούς προσπάθειας του κ. Αγιομαμίτη να συγκεντρώσει και τα δέκα αναλήμματα, δηλ. ένα για κάθε ώρα, από τις 9 το πρωί ως τις 6 το απόγευμα. Η κλίση του αναλήμματος ανάλογα αλλάζει με την ώρα κατά την οποία γίνονται οι φωτογραφίσεις. Ακριβώς κατακόρυφο είναι το οχτάρι του αναλήμματος όταν οι φωτογραφίσεις γίνονται στις 12:28:16  ακριβώς. Η φωτογραφία του αναλήμματος στους Δελφούς δείχνει την πορεία του Ήλιου στον ουρανό πάνω από τη Θόλο των Δελφών από τον Ιανουάριο μέχρι το Δεκέμβριο του 2002. Η εικόνα είναι σύνθεση του κλασικού τοπίου των Δελφών με 38 διαδοχικές φωτογραφίσεις του Ήλιου στο ίδιο πάντα καρέ του φιλμ. Όλες οι φωτογραφίσεις έγιναν στις 9:00 το πρωί.

Αξίζει τέλος να σημειωθεί ότι σύμφωνα με το περιοδικό αστρονομίας Sky & Telescope, οι άνθρωποι που περπάτησαν στην επιφάνεια της Σελήνης είναι περισσότεροι από αυτούς που έχουν καταφέρει να φωτογραφήσουν το ανάλημμα! 

Ι. Δαγκλής [Ανάλημμα - το ηλιακό οχτάρι, Popular Science, Ιούνιος 2004]